რა არის პლანეტა?
რა არის პლანეტა?
მოკლე პასუხი:
პლანეტას სამი პირობა უნდა აკმაყოფილებდეს:ის უნდა მოძრაობდეს ვარსკვლავის გარშემო ორბიტაზე, მას უნდა ჰქონდეს საკმარისი გრავიტაცია, რათა თავისი ფორმა სფერული გახადოს და იყოს იმდენად დიდი, რომ თავისი გრავიტაციით გაწმინდოს ორბიტის ახლოს არსებული მსგავსად დიდი ობიექტები.
ჩვენი მზის სისტემის პლანეტები არ გაჩენილა უმიზეზოდ – და არც მზე. ისინი ყველა წარმოიშვა უზარმაზარი გაზისა და მტვრის ღრუბლიდან. გრავიტაციამ შეაგროვა ეს მასალა და მისი უმეტესი ნაწილი ცენტრისკენ მიიზიდა, რის შედეგადაც მზე წარმოიქმნა. დარჩენილი ნივთიერებები კი მზის გარშემო ტრიალებდნენ, ერთმანეთს ეჯახებოდნენ და ერთიანდებოდნენ. ზოგი მათგანი საკმარისად მასიური გახდა, რომ კიდევ მეტი აირი და მტვერი მიეზიდა, საბოლოოდ კი პლანეტებად ჩამოყალიბდა.
მეცნიერებს დიდი დრო დასჭირდათ პლანეტის ზუსტი განმარტების შეთანხმებისთვის. 2006 წელს მათ საბოლოოდ მიიღეს ასეთი განსაზღვრა:
- პლანეტა უნდა მოძრაობდეს მზის გარშემო.
- ის უნდა იყოს საკმარისად დიდი, რომ თავისი გრავიტაციის ძალით სფერული ფორმა მიიღოს.
- ის უნდა იყოს იმდენად მასიური, რომ თავისი ორბიტის მახლობლად მდებარე მსგავსი ზომის ობიექტები გრავიტაციით მოიცილოს.
ეს არის კრიტერიუმები, რომლებიც განსაზღვრავს, არის თუ არა ციური სხეული პლანეტა!
პლანეტები მხოლოდ ვარსკვლავების გარშემო წარმოიქმნება?
ჩვენს მზის სისტემაში პლანეტები მზის გარშემო მოძრაობენ, მაგრამ კოსმოსში არსებობს პლანეტები, რომლებიც სხვა ვარსკვლავების ირგვლივ ბრუნავენ – მათ ეგზოპლანეტებს უწოდებენ. თუმცა, საინტერესო კითხვა ჩნდება: ყველა პლანეტა ასე იქმნება?
ყველა პლანეტა ვარსკვლავებისგან მოდის?
ტრადიციულად, მეცნიერები თვლიდნენ, რომ პლანეტები წარმოიქმნება ვარსკვლავის ფორმირების შემდეგ, მისი დარჩენილი გაზისა და მტვრისგან. მაგრამ არსებობს შემთხვევები, რომლებიც ამ იდეას ეჭვქვეშ აყენებს.
თუ სივრცეში არსებული გაზის პატარა ღრუბელი გრავიტაციის ძალით სფერულ ფორმას მიიღებს, ეს შეიძლება პლანეტად ჩაითვალოს? იუპიტერი, მაგალითად, გაზის გიგანტია, რომელიც არ არის ვარსკვლავი. თუ მას ოდნავ მეტი მასა ექნებოდა, შესაძლოა პატარა ვარსკვლავად ქცეულიყო.
დიდი პლანეტა თუ პატარა ვარსკვლავი?
არსებობენ ობიექტები, რომლებიც ვარსკვლავებსა და პლანეტებს შორისაა – მაგალითად, ყავისფერი ჯუჯები. ისინი გაზისგან შედგებიან, მაგრამ არ არიან საკმარისად მასიური, რომ გახდნენ კაშკაშა ვარსკვლავები.
მეცნიერებმა ახლახან აღმოაჩინეს კიდევ უფრო პატარა გაზის სფერო, რომელიც შესაძლოა ყავისფერი ჯუჯას მსგავსად ჩამოყალიბდა. მაგრამ სად გადის ზღვარი? პლანეტაა ეს, თუ უბრალოდ პატარა, მუქი ვარსკვლავი?
მეცნიერება ჯერ კიდევ კამათობს
ზოგიერთი მეცნიერი ფიქრობს, რომ პლანეტა მხოლოდ მაშინ შეიძლება ჩაითვალოს პლანეტად, თუ ის ვარსკვლავის გარშემო წარმოიქმნა. სხვები კი ამბობენ, რომ თუ ობიექტს საკმარისი მასა და სტრუქტურა აქვს, არ აქვს მნიშვნელობა, საიდან მოვიდა.
ასე რომ, ეს კითხვა ჯერ კიდევ ღიაა: ყველა პლანეტას სჭირდება ვარსკვლავი, თუ კოსმოსში შეიძლება არსებობდნენ დამოუკიდებელი პლანეტები?
